Εχουν γραφτει τοσα πολλα στον Ελληνικο αλλα και στον Αγγλικο τυπο ,για
την παρασταση Ριχαρδος ο Γ ,σε σκηνοθεσια Σαμ Μεντες ,με πρωταγωνιστη
τον Κεβιν Σπεισυ που μια ακομα κριτικη ,κλασσικου τυπου, θα κομιζε
γλαυκας.Θα ηθελα ομως να επισημανω μερικα στοιχεια που αφορουν ,τοσο
την παρασταση ,οσο και τους  συντελεστες της, που δεν ειναι  τοσο
γνωστα και κατα την γνωμη μου , φωτιζουν καλυτερα και πληρεστερα την
παρασταση.Ο Σαμ Μεντες ειναι πορτογαλικης καταγωγης ,ζει ομως και
εργαζεται στην Αγγλια ,εχει Αγγλικη παιδεια ,και σκηνοθετει για το
Αγγλικο θεατρο.Ειναι ομως και γνωστος κινηματογραφικος
σκηνοθετης.Ειναι γνωστης του θεατρικου χωρου της Επιδαυρου, οπου πριν
δυο χρονια ανεβασε, με πολυ μεγαλη μαεστρια το χεμωνιατικο παραμυθι
του Σαιξπηρ.Με ενα πολυεθνικο και τοτε επιτελειο και με πρωταγωνιστη
τον Αμερικανο Ιθαν Χωκ,ενσωματωνοντας πολυπολιτισμικα στοιχεια ,με
μουσικη καντρυ,καταφερε στον ανοιχτο και αυστηρο χωρο της Επιδαυρου,
να στησει ενα πανηγυρι  που σε παρεσυρε,μια γιορτη ,και τελικως μια
πολυ ωραια παρασταση.Με την επιλογη του να μεταφερει στο ιδιο θεατρο,
ενα κλειστοφοβικο ,πρωιμο εργο του Σαιξπηρ ,με το ιδιο μαλιστα σκηνικο
,του κλειστου και πολυ μικροτερου Αγγλικου θεατρου ,πηρε ,εν γνωσει
του ,ενα τεραστιο ρισκο.Ο Κεβιν Σπεισυ,Αμερικανος ηθοποιος υποψηφιος
αρκετες φορες για Οσκαρ αλλα και βραβευμενος με αυτο δις, τα τελευταια
χρονια ειναι διευθυντης ,του ιστορικοτερου ισως θεατρου της Αγγλιας
,του Ολντ Βικ.Οι δυο  αυτες διασημοτητες, που εχουν ξανασυνεργασθει
και στον κινηματογραφο,ανελαβαν να μεταφερουν μια παρασταση
Ελισαβετιανου κλειστου θεατρου, στη αρενα της Επιδαυρου.Ενα θεατρο
ανοιχτο ,κολοσσιαιου μεγεθους,σε ξενη για το κοινο γλωσσα,με

τεραστιους μονολογους και απειρες σκηνες.Και επι πλεον σε ενα κοινο
που δεν γνωριζε προφανως το εργο ,εξ ου και χειροκροτουσε στην
παραμικρη αλλαγη εισερχομενου νεου προσωπου, διακοπτοντας την
συνεχεια και τον ειρμο της παραστασης, πραγμα που φανταζομαι θα
δυσκολευε και την αυτοσυγκεντρωση των βρεττανων ηθοποιων, που δεν
εχουν τετοιες εμπειριεςΕπι πλεον οι θεατες ,ειχαν να παρατηρουν και
τους ιποτιτλους,που μοιραια αποτελουσαν περιληψη του κειμενου ,και
μεταφραση χωρις ποιητικο χαρακτηρα.Αυτα ειναι για να επισημανω τις
αντικειμενικες δυσκολιες που ειχαν να αντιμετωπισουν οι συντελεστες
της παραστασης.Περαν τουτου ομως, θα επιχειρησω να θεσω και μια
διασταση ευρυτερου προβληματισμου, απο την πλευρα καποιου που
συγγραφει. Το θεμα αφορα το ιδιο το θεατρικο  κειμενο ,και την
ερμηνευτικη και σκηνοθετικη αποδοση του.Αυτο αφορα ολα τα κειμενα
μνημεια του ανθρωπινου πνευματος ,ειτε προκειται για αρχαια τραγωδια
,ειτε για Σαιξπηρ ειτε για Ρακινα.Δικαιουται και νομιμοποιειται ενας
εξαιρετικα ταλαντουχος  ηθοποιος,με τα εκφραστικα του μεσα να
υπερβαινει την ουσια του κειμενου και τι ρολο παιζει ο σκηνοθετης σε
αυτη την περιπτωση.Αποφασιζει να υπηρετησει το μεσον ,δηλαδη τον
ηθοποιο,η το λογο, δηλαδη τα νοηματα του συγγραφεα.Μπορει το κειμενο
να αναγεται σε δευτερευον και πρωτευον να ειναι το πως εκφραζεται ο
ηθοποιος,που στην συγκεκριμμενη χρονικη στιγμη ,καλειται να εκφραζει
τον ηρωα και οχι τον ηθοποιο.Ο ηθοποιος δεν  ειναι τοτε μεσον,και
ενδιαμεσος μεταφορας, του λογου του Σαιξπηρ,αλλα  αυτονομειται,
εκφεροντας τον λογο του ηθοποιου σε σχεση με τον Σαιξπηρ.Τοτε ο
ηθοποιος δεν ερμηνευει κατα την γνωμη μου τον ρολο.Ειναι ο ρολος.
Ο Ριχαρδος ειναι ενα δυνατο κειμενο ,ατελες θεατρικα  κατα τους
ειδικους,που εχει ομως καποια νεωτεριστικα για τοτε, 5 αιωνες
πριν,στοιχεια.
Ειναι κειμενο που αφορα την διψα για εξουσια ,θεμα προσφιλεστατο στον
Σαιξπηρ ,οπου τα παιχνιδια εξουσιας αποτελουυν τον καμβα πανω στον
οποιο κενταει με ποιητικο λογο την τραγικοτητα των ηρωων του.Γιατι ο
Σαιξπηρ ειναι ποιητης, κατι που συμβαινει και σε αλλους μεγαλους του
θεατρου.Ο  Σιλλερ πχ επισης αναφερομενος σε παιχνιδια εξουσιας ,με το
εργο του Μαρια Στουαρτ,αναγει τον ποιητικο λογο ,στο υψος του
φιλοσοφικου.Ειναι οι στιγμες που, οπως ακριβως συμβαινει στη Αρχαια
τραγωδια,ο ηρωας εξυψωνεται περαν της καθημερινοτητας και οι
μονολογοι, αποτελουν στοχασμους του συγγραφεα ,πανω σε θεματα
ηθικοκοινωνικου προβληματισμου, διαχρονικα και αιωνια εξ ου και η
διαρκεια ανα τους αιωνες αυτων των κειμενων.Γιατι η ουσια του λογου,τα
διλημματα,οι αξιες ,οι αρχες και τα παθη που πραγματευεται ,ειναι
αιωνια και ειναι αυτο ακριβως που  κανει καποια κειμενα, διαχρονικα
επικαιρα.Ολογος ειναι διαχρονικος οχι η εκφορα του ,που μπορει να εχει
και εχει ,διαφορετικο τροπο εκφρασης ανα τους αιωνες.Ο ηθοποιος
καλειται να εκφωνησει τον λογο για να ακουσθει απο το κοινο,μια αποψη
του συγγραφεα και το εργο γραφτηκε σε μια εποχη οπου η κατοχη βιβλιου
ηταν αδυνατη για το ευρυ κοινο ,κατι που δεν πρεπει να ξεχναμε.Το
θεατρο αποτελουσε μεσον διακινησης ιδεων και αρχων παιδευτικων και δεν
ηταν μονον μεσον διασκεδασης.Οι αρχαιοι το ηξεραν και το
χρησιμοποιουσαν , γιαυτο η ατακα του Σαμ Μεντες για την Επιδαυρο,αν
δεν εχτιζαν τοτε αυτο το θεατρο εμεις σημερα δεν θα υπηρχαμε , δειχνει
αναγνωριση  του προορισμου του θεατρου.Μεχρι τον 19 ο αιωνα η Ιταλικη
οπερα επαιζε και τον ρολο της εθνικης συσπειρωσης με
πολιτικοποιημενους συνθετες οπως ο Βερντι.Στην αρχαια τραγωδια,αλλα
και σε πολλες αλλες μορφες θεατρου,οπως πχ στην κινεζικη οπερα,οι
ηθοποιοι φορουσαν μασκες, αρχετυπικα συμβολα αναγνωρισης ηρωων.Ετσι με
εκφραστικο μεσον των ηθοποιων, μονο την φωνη και την κινηση,το κοινο
απομακρυνοταν απο την κυριαρχικη αισθηση της παρατηρησης του
πραγματικου προσωπου που μιλαει,και ο λογος δηλαδη το κειμενο, ερχοταν
σε πρωτο πλανο.
Στα εκφραστικα μεσα του Κεβιν Σπεισυ ειχαμε μια τετοιου τυπου
αντιστοιχια.Το μεγεθος του θεατρου δεν επετρεπε πλην των καθημενων
στις πρωτες σειρες,την παρατηρηση των εκφρασεων του προσωπου,πραγμα
που του ηταν γνωστο απο πριν.Επι πλεον γνωριζε οτι απευθυνεται, σε μια
γλωσσα που δεν παρακολουθει παρα ελαχιστοτατο μερος του κοινου ,εξ ου
και οι υποτιτλοι.Ετσι ειχε χαθει και η και η γοητεια της ιδιας της
γλωσσας και του τροπου εκφορας της.Δεν του εμενε λοιπον ,παρα το
τελευταιο εκφραστικο μεσον που ειναι η κινηση.Εκει θα πρεπει να εκανε
και τις αναγκαιες προσαρμογες ,στο κολοσσιαιο σε σχεση με την σκηνη
ενος κλειστου Αγγλικου θεατρου ,κοιλον της Επιδαυρου.Ετσι η
επιτηδευμενα δυσκολη κινηση με το ναρθηκα στο ποδι και το μπαστουνι
διαρκως στο χερι, θα πρεπει να αποτελουσε μια εξουθενωτικη προσπαθεια,
για να αλωνιζει στην κυριολεξια μονος του ολο το κοιλον ,να σκονταφτει
να πεφτει να ξανασηκωνεται να μονομαχει,την ωρα που οι υπολοιποι
ηθοποιοι ακολουθουσαν το τυπικο ακαδημαικο ,στημενο ελισαβετιανο
θεατρο,με μονη εξαιρεση τους δυο γυναικειους ρολους ,που ομως οι ρολοι
τους ηταν πολυ μικροι, σε σχεση με του Ριχαρδου. Το προβλημα των
πολλων σκηνων ,αντιμετωπισθηκε με τις πολλες πορτες στο σκηνικο,οπου
καθε ρολος εβγαινε απο διαφορετικη πορτα ,και σε καθε θανατο
σφραγιζοταν με χ η πορτα.Και ο θυτης Ριχαρδοςεκει,συνεχως σχεδον παρων
3,5 ωρες,να χτυπιεται στην κυριολεξια,για να καταληξει τελικως σε μια
ακομα φυσικη δοκιμασια,να μεινει κρεμασμενος αναποδα σαν
σφαχταρι,μεχρι να τελειωσουν οι μονολογοι των στημενων ελισαβετιανων
ηθοποιων.Η τεραστια οθονη επι σκηνης,κινηματογραφικου τυπου προνομιο
του σκηνοθετη,υποχρησιμοποιηθηκε.Οποιος ειχε δει την πραγματικα
μοντερνα παρασταση με χρηση πολυμεσων του γερμανικου θιασου με ΜΕΦΙΣΤΟ
στα πλαισια παλι του φεστιβαλ Αθηνων, εκτος κοσμικοτητας,πριν δυο
χρονια,ειχε  ενα καταπληκτικο παραδειγμα ανανεωσης του θεατρου.Επισης
οποιος ειδε το Μαχογκανυ  του Μπρεχτ σε συγχρονο ανεβασμα στη οπερα
της Δρεσδης,με ελικοπτερο και πεζοναυτες επι σκηνης, οχι η μοντερνια
για την μοντερνια ,αλλα ανανεωση πραγματικη , μπορει να αντιληφθει οτι
ο εκμοντερνισμος του Μεντες, εμεινε μετεωρος.Η οθονη χρησιμοποιηθηκε
σαν οθονη βωβου κινηματογραφου ,οπου εμφανιζονταν τα ονοματα των
εισερχομενων στην σκηνη.ΠΧ Λορδος του Μπακινχαμ,για να ενημερωσουν
απλως το κοινο ,που δεν εχει εντρυφησει στον πολεμο των ροδων,της
Αγγλικης αυλης ,οτι ειχαμε αλλαγη βασλικων οικων, οπου ο Ριχαρδος ηταν
ο τελευταιος στην διαδοχη απο τους Λανκαστερ  , που εξολοθρευσαν τους
προηγουμενους, αλλα και ιστορικα ο τελευταιος, πριν ανελθει η
δυναστεια των Τυδωρ,και ηταν ενας απο τος ηρωες, της τριλογιας του
Σαιξπηρ ,πανω στον πολεμο των ροδων. Η μονη χρηση που εγινε ουσιαστικα
στην οθονη ,πλην της αρχης οπου με βιντεο,ειχαμε παρεπομπη σε
συγχρονες δικτατοριες,αποψη σκηνοθετικη,σεβαστη,αλλα και συζητησιμη,σε
σχεση με ολη την τριλογια και οχι μονον τον Ριχαρδο,ηταν μονο για μια
σκηνη.Εκει που στο κοιλον ,ο Μπακινγχαμ ,απευθυνεται στον λαο ,για να
ζητησουν απο τον ευσεβη Ριχαρδο  να δεχθει να αναλαβει το βαρος του
στεμματος[αφου απο κοινου εχουν εξολοθρευσει ολους τους διεκδικητες
και νομιμους απογονους] εμφανιζεται στην οθονη ο διαβολικος Ριχαρδος,
αποκαλυπτοντας το προσωπο της υποκρισιας του, για να μας κλεισει
τελικως το ματι.Αθλος του Κεβιν Σπεισυ ηταν η παρασταση. Οne mans show
 .Γιαυτο χρειασθηκε να κοψει το τσιγαρο,το ποτο,να προσλαβει γυμναστη
,μασερ,να κρεμαστει αναποδα στην ηλικια του ,σαν να πηγαινε σε
ολυμπιακους αγωνες,ισως σε δρομο μετ εμποδιων.Γιατι,δρομος μετ
εμποδιων ητανε αυτη η ερμηνεια.Ακαταληλλο γιαυτο το εργο
θεατρο,ακαταλληλο για τον χωρο σκηνικο,ακαταληλλη χρηση των μεσων
,ανυπαρκτος φωτισμος,ζωντανη ορχηστρα που εμποδιζε την ορατοτητα στις
ακριανες καρκιδες.Ολα αυτα επρεπε να ξεπερασει ο πρωταγωνιστης.Να
παιξει μονος του ενω οι συναδελφοι του εξαιρετοι ,αλλα  επαιζαν, αλλο
θεατρο,Τι ηθελε να πει τελικως το πονηρο κλεισιμο του ματιου, του
Κεβιν Σπεισυ ,ΚΑΙ ΟΧΙ ΤΟΥ ΡΙΧΑΡΔΟΥ. Νομιζω οτι ηθελε να μας στειλει
μηνυμα.Το παλεψα το θηριο σας, της Επιδαυρου..
Παλεψα χωρις τον λογο και την φωνη μου,χωρις την γλωσσα  μου,χωρις καν
το προσωπο μου,Παλεψα μονος μου σαν αθλητης, με το κορμι μου και την
ψυχη μου.Σαν αθλητη λοπον, σαν πρωταθλητη μαλιστα,σαν Σταρ, που λαμπει
ειτε σερνεται η μαλλον κυριως οταν σερνεται, .του βγαζω το καπελλο.
Σαν ηθοποιο σε ρολο που κατα τους Αγγλους κριτικους,μετρο ειναι η
συγκριση με τον Λωρενς Ολιβιε, αυτο που μπορω να πω εχοντας δει
κινηματογραφημενη την ερμηνεια Ολιβιε ,οτι η συγκριση πρεπει να
γινεται με τους ιδιους ορους και ο Ολιβιε,ΕΞ ΟΣΩΝ ΓΝΩΡΙΖΩ ΔΕΝ ΕΧΕΙ
ΠΑΙΞΕΙ ΠΟΤΕ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ,που δεν ειναι ενα οποιοδηποτε θεατρο.Ο
Σπεισυ σαν αθλητης παλεψε σκληρα μονος ,σε αντιπαλο γηπεδο και χωρις
ουσιαστικα support. ΜΠΡΑΒΟ ΤΟΥ ΓΙΑΥΤΟ

.Σωτηροπουλου Γεωργια ,συγγραφεας,συντονιστρια πολιτιστικου της Οικοπολης